W związku z zarządzeniem na dzień 15.10.2023 r. zarówno terminu wyborów do Sejmu i Senatu jak i terminu referendum, wielu wyborców rozważa czy brać udział we wszystkich głosowaniach. Wobec pojawiającch się różnego rodzaju doniesień medialnych, jak i insynuacji w zakresie wykładni przepisów prawa, wyborcy mają wątpliwości jak powinni się zachować oraz czy ich zachowanie nie będzie skutkowało pociągnięciem do odpowiedzialności. Z powyższych względów warto przedstawić zagadnienie odmowy udziału w głosowaniu od strony proceduralnej.
Wytyczne Państwowej Komisji Wyborczej.
Sposób postępowania członków obwodowej komisji wyborczej reguluje Uchwała Państwowej Komisji Wyborczej Nr 211/2023 z dnia 25 września 2023 r. w sprawie wytycznych dla obwodowych komisji wyborczych dotyczących zadań i trybu przygotowania oraz przeprowadzenia głosowania w obwodach głosowania utworzonych w kraju w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz w referendum ogólnokrajowym zarządzonych na dzień 15 października 2023.
Wytyczne zostały opublikowane na stronie Państwowej Komisji Wyborczej: https://pkw.gov.pl/uploaded_files/1696357209_wytyczne-obwodowe-sejm-i-referendum.pdf
Powyższe Wytyczne Państwowej Komisji Wyborczej rozstrzygają kwestie proceduralne związane z zachowaniem się członków obwodowych komisji wyborczych w stosunku do biorących udział w głosowaniu wyborców.
Wytyczne zostały wydane na podstawie przepisu art. 161 par. 1 Kodeksu wyborczego i mają one charakter wiążący dla: „komisarzy wyborczych, urzędników wyborczych i komisji wyborczych niższego stopnia.” Oznacza to, że członkowie komisji wyborczych zobowiązani są do postępowania zgodnego z treścią wydanych wytycznych.
Procedura w lokalu wyborczym.
Po sprawdzeniu tożsamości oraz prawa do głosowania wyborcy, komisja wydaje wyborcy karty do głosowania.
Z treści rozdziału IV Wytycznych (zatytułowanego: „Zadania komisji w trakcie głosowania„) p. 49, wynika, że: Wyborcy wydaje się po jednej karcie do głosowania w:
1) wyborach do Sejmu; 2) wyborach do Senatu; 3) w referendum.
Wyborca ma prawo odmówić przyjęcia karty lub kart do głosowania. Powinien jednak poinformować uprzednio o tym wydającego karty członka komisji.
Jak wynika z treści p. 50 wytycznych: W przypadku gdy wyborca podczas odbioru kart do głosowania odmówi przyjęcia jednej albo dwóch z nich, wydający karty członek komisji w rubryce spisu wyborców „Uwagi” czyni właściwą adnotację, tj.: 1) „bez Sejmu”; 2) „bez Senatu”; 3) „bez referendum”; 4) „bez Sejmu i bez referendum”’ 5) „bez Senatu i bez referendum”; 6) „bez Sejmu i bez Senatu.
Jeżeli wyborca zrezygnuje z odebrania jednej lub dwóch kart do głosowania, ale następnie zmieni zdanie będzie miał możliwość wrócić i taką kartę lub karty odebrać.
Zgodnie bowiem z p. 51 Wytycznych: Jeżeli wyborca, który odmówił przyjęcia jednej lub dwóch kart do głosowania, następnie będzie chciał otrzymać kartę do głosowania w głosowaniu, w którym nie uczestniczył, komisja wydaje wyborcy tę kartę lub karty, której przyjęcia wcześniej odmówił. Przewodniczący komisji w rubryce spisu wyborców „Uwagi” skreśla właściwą adnotację, o której mowa w pkt 50, i skreślenie to opatruje swoją parafą.
Zwrot pobranej karty do głosowania jest niemożliwy.
O ile PKW dopuszcza możliwość rozmyślenia się wyborcy i powrotu do komisji celem pobrania uprzednio nie pobranej karty do głosowania, to jednak nie dopuszcza możliwości zwrotu karty już pobranej.
Jak wynika z treści przepisu p. 52 W przypadku gdy wyborca potwierdził odbiór kart do głosowania, odebrał wszystkie karty i oddalił się od komisji, a następnie wrócił do komisji w celu zwrócenia jednej lub więcej kart, komisja bezwzględnie odmawia ich przyjęcia. Gdyby wyborca mimo wszystko pozostawił kartę lub karty w lokalu wyborczym, komisja nie jest uprawniona do wrzucenia jej do urny wyborczej. W takim przypadku oddanej karty do głosowania nie uwzględnia się w obliczeniach. Oddaną kartę należy zapakować w odrębny pakiet, opieczętować go i opisać. Informację o oddaniu karty do głosowania należy odnotować we właściwym protokole głosowania
Czy adnotacje komisji wyborczej są zgodne z prawem?
Kwestia zgodności z prawem w/w wytycznych w zakresie zobowiązywania członków komisji wyborczych do dokonywania adnotacji została rozstrzygnięta przez Sąd Najwyższy. Postanowieniem z dnia 06.10.2023 r. wydanym w sprawie I NSW 71/23 Sąd Najwyższy oddalił skargę pełnomocnika wyborczego Koalicyjnego Komitetu Wyborczego Trzecia Droga Polska 2050 Szymona Hołowni – Polskie Stronnictwo Ludowe, na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej w sprawie wytycznych dla obwodowych komisji wyborczych dotyczących zadań i trybu przygotowania oraz przeprowadzenia głosowania w obwodach głosowania utworzonych w kraju w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz w referendum ogólnokrajowym zarządzonych na dzień 15 października 2023.
Oznacza to, że Sąd Najwyższy nie zgodził się ze stanowiskiem, jakoby Państwowa Komisja Wyborcza nie była uprawniona do udzielania członkom obwodowych komisji wytycznych, nakazujących dokonywanie adnotacji w przypadku nieodebrania części kart do głosowania.
Problem zniszczenia, wyniesienia lub uszkodzenia karty do głosowania.
Ostatnia sporna kwestia pojawia się gdy wyborca pobierze kartę do głosowania, ale jednak zdecyduje, że nie chce brać udziału w wyborach i jednocześnie nie będzie chciał pozostawić jej w lokalu wyborczym, w obawie np. przed skorzystaniem z karty przez kogoś innego. Należy podkreślić, że zgodnie z treścią przepisu art. 248 p. 3 Kodeksu karnego: Kto w związku z wyborami do Sejmu, do Senatu, wyborem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyborami do Parlamentu Europejskiego, wyborami organów samorządu terytorialnego lub referendum niszczy, uszkadza, ukrywa, przerabia lub podrabia protokoły lub inne dokumenty wyborcze albo referendalne, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Dokonując wykładni znamion przestępstwa z art. 248 p. 3 Kodeksu karnego w orzecznictwie podnosi się, że: „(…) udział w głosowaniu jest prawem, a nie obowiązkiem wyborcy. Decyzję o odstąpieniu od takiego udziału wyborca może z różnych powodów, czasami nawet irracjonalnych, podjąć nie tylko do chwili pobrania kart do głosowania, ale także i później, nawet już po oddaniu głosu, a ściślej po zaznaczeniu swego głosu na karcie aż do momentu umieszczenia kart w urnie. Ponieważ zaś kodeks wyborczy nie przewiduje w takiej sytuacji procedury zwrotu kart, to jedynym sposobem całkowitej rezygnacji z uczestnictwa w akcie wyborczym, jest albo zniszczenie, albo zabranie wydanych kart i wyniesienie ich poza lokal wyborczy.” (tak: Sąd Okręgowy w Legnicy, w uzasadnieniu wyroku z dnia 15.03.2016 r., sygn. akt: IV Ka 53/16). https://orzeczenia.ms.gov.pl/content/$N/155010000002006_IV_Ka_000053_2016_Uz_2016-03-15_001
W ocenie w/w Sądu to wyborca jest jedyną osobą uprawnioną do dysponowania kartą do głosowania, od chwili jej wydania do chwili wrzucenia karty do urny wyborczej. Z tych względów zdaniem Sądu Okręgowego w Legnicy nie można zachowania wyborcy polegającego na wyniesieniu karty z lokalu wyborczego uznać za wypełniającego znamiona przestępstwa z art. 248 p. 3 Kodeksu karnego.