Zgodnie z treścią przepisu art. 6 Kodeksu cywilnego Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Oznacza to, że jeśli powód (lub pozwany) powołuje się na wystąpienie jakiegoś faktu, który wpływa na jego prawa lub obowiązki, to powinien fakt taki udowodnić. Brak udowodnienia faktu prowadzi do nieuwzględnienia roszczenia, bez względu na to, czy powoływane zdarzenie w rzeczywistości miało miejsce. Podkreślić należy, że co do zasady sąd nie dopuszcza dowodów z urzędu, oczekując na ich zaoferowanie przez strony procesu. Jak by tego było mało – sąd wyznacza stronom termin na złożenie wszystkich wniosków dowodowych, po którego upływie takie wnioski może pominąć.
Zatem jeżeli nawet zaistniało zdarzenie które uzasadniania roszczenie, ale jakiś powodów nie przedstawiono ich lub przedstawiono po upływie wyznaczonego terminu – przegrywa się proces. Krótko mówiąc – mając nawet uzasadnione racje można proces przegrać. Sąd bowiem nie opiera się na rzeczywistości, a tylko na tym co formalnie udało się stronie wykazać.
Wyjątki od zasady.
Od tej zasady istnieją jednak wyjątki, które w niektórych sytuacjach zobowiązują sąd do podejmowania inicjatywy dowodowej w postępowaniu procesowym. Wyjątki te niestety nie zostały określone w ustawie, a tylko zostały wypracowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego przez lata.
Zdaniem Sądu Najwyższego, sąd który w określonych sytuacjach, pomimo braku wniosków dowodowych stron, nie przeprowadza dowodu z urzędu narusza prawo. Zdaniem Sądu Najwyższego dzieje się tak w następujących sytuacjach:
- w sytuacji w której istnieje wysokie prawdopodobieństwo roszczenia (tak w orzeczeniu o sygn. akt: I CSK 117/08);
- gdy może dojść do naruszenia elementarnych zasad, jakimi kieruje się wymiar sprawiedliwości ( tak w orzeczeniu o sygn. akt: V CSK 377/06),
- gdy zachodzi potrzeba przeciwstawnia się niebezpieczeństwu wydania oczywiście nieprawidłowego orzeczenia (tak w orzeczeniu o sygn. I CSK 199/09) ;
- gdy dowód jest niezbędny do wydania słusznego wyroku, zgodnego z rzeczywistym stanem rzeczy (orzeczenie o sygn. III CSK 62/12).
Nie powołanie w powyższych okolicznościach przez sąd dowodu z urzędu, może prowadzić do naruszenia przepisu art. 232 zd. 2 Kodeksu postępowania cywilnego. Przy czym bezczynność sądu nie może uzasadniać wówczas zasada kontradyktoryjności lub fakt reprezentowania strony przez fachowego pełnomocnika. Jak bowiem słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 11.12.2014 r., sygn. IV CA 1/14: „Okoliczność, iż strona jest reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika nie wyłącza bezwzględnie możliwości dopuszczenia dowodu z urzędu, albowiem nawet w takiej w sprawie mogą zachodzić okoliczności uzasadniające odstąpienie od ścisłego respektowania zasady kontradyktoryjności i skorzystanie z możliwości przewidzianej w art. 232 zdanie drugie KPC”